गणेश चतुर्थी – Ganesh Chaturthi Information in Marathi

Ganesh Chaturthi Information in Marathi विनायक चतुर्थी म्हणून ओळखला जाणारा गणेश चतुर्थी (गणेशोत्सवाचा पहिला दिवस) हा एक हिंदू सण आहे जो गणपती बाप्पाच्या स्मरणार्थ दरवर्षी साजरा केला जातो. भारताच्या स्वातंत्र्यापूर्वी सन 1893 मध्ये या दिवशी पुण्यात लोकमान्य टिळकांनी सार्वजनिक गणेशोत्सवाची सुरुवात केली. टिळकांची त्यामागे लोकांनी एकत्रित येऊन त्यांच्यात स्वांतंत्र्याची भावना बळकट व्हावी हीच इच्छा होती.

Ganesh Chaturthi Information in Marathi गणेश चतुर्थी माहिती मराठी

गणेशोत्सवात वैदिक स्तोत्रांचा जप आणि प्रार्थना आणि व्रत (उपवास) यासारख्या हिंदू क्रियांचा आणि विधी लोक आनंदाने जोपासतात. दररोजच्या प्रार्थनेतील अर्पण प्रसाद, पंडालमधून समुदायामध्ये वाटला जातो, त्यामध्ये मोदकासारख्या मिठाईंचा समावेश असतो कारण मोदक गणपतीला अतिशय प्रिय आहे, असे मानले जाते. गणेशोत्सव दहा दिवस चालतो. दहाव्या दिवशी जेव्हा मूर्ती सार्वजनिक मिरवणुकीत संगीत आणि समूहाच्या जयघोषात नेली जाते, त्यानंतर जवळपासच्या नदीत नदी किंवा समुद्राच्या पाण्यात विसर्जित केली जाते.

---

गणेशोत्सवाबद्दल रोचक तथ्य (Interesting facts about Ganesh Chaturthi)

1. पहिला गणेश चतुर्थी उत्सव छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळात साजरा केला गेला होता.
2. बाळ गंगाधर टिळक यांनी 1833 मध्ये ब्रिटिशांशी लढा देण्यासाठी सार्वजनिक गणेशोत्सव सुरू केला.
3. थायलंड, कंबोडिया, चीन, जपान, नेपाळ आणि अफगानिस्तान यासारख्या देशांमध्ये भगवान गणेशाची पूजा केली जाते.
4. गणेश चतुर्थीच्या दिवशी चंद्राकडे पाहणे अशुभ मानले जाते.
5. 2014 मध्ये एकट्या मुंबईतील वर्गणीसाठी एकूण रू. 450 कोटी निधी गोळा करण्यात आला होता. प्रसिद्ध लालबागचा राजासाठीच आश्चर्यकारक रु. 51 कोटीचे दान केले गेले होते.
6. गणपती बाप्पाची जवळजवळ 108 नावे आहेत, ज्यामध्ये विघ्नहर्ता आणि बुद्धीप्रदायका अशा अनेक नावांचा समावेश आहे.
7. मुंबईची लालबागच्या राजाची विसर्जन मिरवणूक भारतातील सर्वात लांब मिरवणूक असते.

---

गणपती बाप्पा (Lord Ganesha)

हिंदू धर्मात गणपती बाप्पाला खूप महत्त्व आहे. गणपतीला हिंदू धर्माचा आद्य देवता म्हणून मानले जाते. त्याला विघ्नहर्ता म्हणजे अडथळे आणि संकटे दूर करणारा देव मानले जाते आणि त्याची उपासना केली जाते. ज्यांना आपली महत्वाकांक्षा पूर्ण व्हावी अशी इच्छा असते आणि जे लोक आपल्या जीवनात संतुष्ट नसतात त्यांना बाप्पाची उपासना करण्याची शिफारस केली जाते.

कोणत्याही धार्मिक कार्याची सुरुवात श्रीगणेशाच्या पूजेपासून होते. सर्व देवतांपैकी बाप्पा सर्वांचाच आवडता आहे. रिद्धि आणि सिद्धि या त्याच्या पत्नी आहेत. गणपती बाप्पा भगवान शिव आणि पार्वती यांचे मोठे पुत्र आहेत. प्रत्यक्षात देवी पार्वतीनेच गणपती बाप्पाला घडवले होते, असे अनेक पौराणिक कथांमध्ये सांगितलेले आहे.

---

गणेश चतुर्थी शुभेच्छा (Ganesh Chaturthi Wishes)

1. गणपती बाप्पा तुमच्या आयुष्यातील अडथळे नेहमीच दूर करो. गणेश चतुर्थीच्या हार्दिक शुभेच्छा!
2. बाप्पा तुमचे आयुष्य प्रदीप्त करीत राहील आणि तुम्हाला सदैव आशीर्वाद देईल. गणेश चतुर्थीच्या हार्दिक शुभेच्छा!
3. गणपती बाप्पा आपल्या जीवनाच्या प्रत्येक परीक्षेत नेहमी आपल्या पाठीशी राहील. गणेश चतुर्थीच्या हार्दिक शुभेच्छा!
4. गणेश चतुर्थीच्या निमित्ताने गणपती बाप्पा तुमचे घर सुख, समृद्धी आणि शांतीने परिपूर्ण भरो अशी माझी इच्छा आहे. गणेश चतुर्थीच्या हार्दिक शुभेच्छा!
5. गणपती बाप्पा तुम्हाला शक्ती देईल, तुमचे दु: ख नष्ट करेल आणि तुमच्या आयुष्यात आनंद वाढवेल. गणेश चतुर्थीच्या हार्दिक शुभेच्छा!

---

गणेश मूर्ती (Ganesh Idols)

गणेशशोत्सव प्रत्यक्षात उत्सव सुरू महिन्याभर आधीच कारागीर वेगवेगळ्या आकारातील आणि वेगवेगळ्या रंगांच्या रेखीव मातीच्या गणेशमूर्ती तयार करण्यास सुरवात करतात.

या गणेशमूर्ती घरे, मंदिरे किंवा परिसरामध्ये सुंदर सजावट केलेल्या ‘पंडाल’ मध्ये स्थापित केल्या जातात. मूर्ती फुले, हार आणि दिवे यांनी सजविल्या जातात. प्राणप्रतिष्ठा नावाची एक विधी पार पाडली जाते जेव्हा धर्मगुरू बाप्पाची उपासना करण्यासाठी याजक मंत्रांचा जप करतात.

त्यानंतर गणेश मूर्तीला 16 वेगवेगळ्या प्रकारे प्रार्थना केली जाते. या विधीला षोडशोपचार म्हणतात. काही वर्षांमध्ये, लोकांमधील वाढत्या पर्यावरणीय जागरूतेमुळे लोकांनी पर्यावरणपूरक मार्गाने गणेश चतुर्थी साजरी करण्यास सुरवात केली आहे. यामध्ये – नैसर्गिक मातीपासून बनवलेल्या गणेशमूर्तींची लोक स्थापना करणे आणि मुतीला सजवण्यासाठी नैसर्गिक वस्तूंचा वापर करणे इत्यादींचा समावेश आहे.

---

इको फ्रेंडली गणपती (Eco Friendly Ganpati)

गणेशोत्सव साजरा करण्यात सर्वांनाच आनंद मिळत असला तरी ही नाण्याची एक बाजू आहे. गणेशोत्सवातील काही पीडादायक गोष्टीकडे दुर्लक्ष करता येणार नाही – जसे पर्यावरणाला प्रदूषित करणाऱ्या बाप्पाच्या मुर्त्या आणि निर्माल्य.

विषारी कचरा, रसायने, प्लास्टर ऑफ पॅरिस (पीओपी) मूर्ती आणि नॉन-बायोडेग्रेडेबल शोभेच्या वस्तू ज्या महासागर, नद्या, तलाव, नाले, तलाव आणि अगदी लहान कालव्यात टाकल्या जातात – गणेश उत्सवाच्या विसर्जनाच्या दिवशी हे दृश्य सामान्य असते.

नैतिकता, सद्गुण, समृद्धी आणि धार्मिकतेचा आदर्श असणारा गणेशोत्सव साजरा करताना अप्रत्यक्षपणे आपण अप्रापयोगी मार्गाने निसर्गाला हानी पोहचवतो. म्हणूनच आपण पर्यावरणपूरक अशा मुर्त्यांचा जसे की शाडू मातीच्या मुर्त्या यांचा वापर अवलंबला पाहिजे. गणेशोत्सवामध्ये जर तुम्हाला वाटत असेल की बाप्पा आपल्यावर प्रसन्न व्हावा तर कृपया आपण पर्यावरणाचा मान राखून एको फ्रेंडली गणेशोत्सव साजरा केला पाहिजे.

---

गणेश चतुर्थी पूजा विधी (Ganesh Puja)

1. सकाळी लवकर स्नान करून पवित्र व्हा.
2. जिथे मूर्ती स्थापित केली आहे त्या जागेची स्वच्छता करा. गंगाजल किंवा गोमित्र वाहून शुद्ध करा.
3. पाटावर पिवळ्या रंगाचे कापड घालून बाप्पाची मूर्ती ठेवा.
4. उदबत्ती, दिवे व धूप जाळा. हे लक्षात घ्या की जोपर्यंत गणपती आपल्या घरात राहतील तोपर्यंत दिवा अखंड ठेवावा.
5. कुंकवाचे गंध गणेशच्या कपाळावर लावा.
6. नंतर तांदूळ, दुर्वा आणि फुले अर्पण करा.
7. गणपती स्तोत्र, व गणेश चालीसाचे पठण करा.
8. यानंतर ओम गण गणपते नमःचा जप करा.
9. गणपतीची आरती करा.
10. आरतीनंतर बाप्पाला फळे किंवा मिठाई इत्यादी अर्पण करा. शक्य असल्यास मोदकांचा नैवेद्य दाखवा. गणपतीला मोदक आवडतात.
11. जोपर्यंत बाप्पा आपल्या घरात आहेत, तोपर्यंत त्यांना एकटे सोडू नका. एखादी व्यक्ती प्रत्येक वेळी गणेशमूर्तीच्या जवळ असावी.

---

गणपतीची आरती (Ganpati/Ganesh Aarti)

सुखकर्ता दुखहर्ता, वार्ता विघ्नांची|
नुरवी; पुरवी प्रेम, कृपा जयाची |
सर्वांगी सुंदर, उटी शेंदुराची|
कंठी झळके माळ, मुक्ताफळांची॥१॥

जय देव, जय देव जय मंगलमूर्ती|
दर्शनमात्रे मन कामना पुरती ॥धृ॥

रत्नखचित फरा, तुज गौरीकुमरा|
चंदनाची उटी , कुमकुम केशरा|
हिरेजडित मुकुट, शोभतो बरा |
रुणझुणती नूपुरे, चरणी घागरिया|
जय देव जय देव जय मंगलमूर्ती ॥२॥

लंबोदर पीतांबर, फणिवरबंधना |
सरळ सोंड, वक्रतुंड त्रिनयना|
दास रामाचा, वाट पाहे सदना|
संकटी पावावे, निर्वाणी रक्षावे, सुरवरवंदना|
जय देव जय देव, जय मंगलमूर्ती|
दर्शनमात्रे मनकामना पुरती ॥३॥

---

गणेश विसर्जन (Ganesh Visarjan)

हिंदू भाद्रपद महिन्यात 10 दिवस गणेशोत्सव देशभर साजरा केला जातो. उत्सवाचा शेवटचा दिवस गणपती विसर्जन किंवा अनंत चतुर्दशी म्हणून ओळखला जातो. हा दिवस तेलगू भाषिक प्रदेशांमध्ये विनायक निमज्जनम् म्हणूनही ओळखला जातो. गणेशोत्सव वेगवेगळ्या भागांमध्ये वेगवेगळ्या पद्धतीने साजरा केला जातो. काही भाविक 3 ऱ्या दिवशी गणपती विसर्जन करतात तर काही 5 व्या दिवशी विसर्जन करतात तर काही लोक 7 व्या दिवशी गणेश विसर्जन करतात तर काही लोक 11 व्या आणि शेवटच्या दिवशी बाप्पाचे विसर्जन करतात.

साधारणपणे या दिवशी, गणपतीची मूर्ती नदी, तलाव किंवा समुद्राच्या पाण्यात विसर्जित केली जाते, आजकाल काही लोक गणपतीचे घरीच पाण्यात विसर्जन करून मूर्तीच्या मातीचा वापर करून वृक्षारोपण करतात, यामुळे प्रदूषणही होत नाही आणि पर्यावरणाचेही संवर्धन होते.

---

गणेशोत्सव सुरु करण्यामागे लोकमान्य टिळकांचा उद्देश (Reason of starting Ganesh utsav by Lokmanya Tilak)

लोकमान्य टिळक हे भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील एक महत्वाचे व्यक्ती होते. त्यांनी भारतीय स्वातंत्र्य लढ्यात महत्वाचे योगदान दिले. ते असे म्हणत की, जर भारताला जर स्वातंत्र्य मिळवायचे असल्यास लोकांना स्वातंत्र्याचे महत्व पटवून देणे गरजेचे आहे आणि त्यासाठी लोकांना एकत्रित आणणे आणि त्यांच्यात स्वातंत्र्याबद्दल जनजागृती करणे आवश्यक आहे. यासाठीच लोकामान्यांनी गणेशोत्सव आणि शिव जयंती हे सार्वजनिक उत्सवांची सुरुवात केली.

या उत्सवांमुळे लोक एकत्र जमू लागले त्यांच्यात विचारांची देवाण-घेवाण झाली आणि स्वातंत्र्याबद्दल त्यांची इच्छा बळकट होण्यास मदत झाली. टिळकांचा सार्वजनिक उत्सवांचा हा प्रयत्न सार्थकी लागला आणि त्यांनी सुरु केलेली ही परंपरा आजची तशीच कायम आहे.

---

काय शिकलात?

आज आपण Ganesh Chaturthi Information in Marathi गणेश चतुर्थी माहिती मराठीत पहिली आहे. पोस्ट वाचल्याबद्दल मनापासून धन्यवाद.